Klimaatverandering

Klimaatverandering vormt in rap tempo een van de belangrijkste bedreigingen voor werelderfgoederen (IUCN). Het Werelderfgoed Waddenzee wordt hierdoor al zowel direct als indirect beïnvloed: direct bijvoorbeeld door een stijging van temperatuur en neerslag, en indirect o.a. door de toename van zuidelijke warmwatersoorten en veranderingen in de timing van levenscycli waarover in de laatste decennia gerapporteerd werd. Toekomstvoorspellingen hebben een hoog onzekerheidsgehalte en het is onduidelijk hoe verwachte veranderingen in temperatuur, neerslagpatronen, zeespiegelstijgingen, erosie en sedimentatie de geomorfologie, biodiversiteit en ecosysteemdiensten van de Waddenzee zullen beïnvloeden.

Klimaatverandering en een toenemende zeespiegelstijging kunnen ernstige gevolgen hebben voor de structuur, de functies en de kenmerkende biodiversiteit van het Wadden-ecosysteem, maar ook voor de veiligheid van de bewoners van de regio. Het is daarom een van de grootste uitdagingen voor de Trilaterale Waddenzee Samenwerking (TWSC) om deze mogelijke gevolgen als een overkoepelend thema op de agenda te zetten, met name omdat voorspellingen van de effecten van klimaatverandering erg onzeker zijn.

De trilaterale inspanningen op het gebied van klimaatverandering begonnen in 1998. Toen werd de trilaterale werkgroep Kustbescherming en Zeespiegelstijging (Coastal Protection and Sea Level Rise, CPSL) opgericht, van waaruit deskundigen op het gebied van kust- en natuurbescherming en ruimtelijke planning inbreng leverden aan de Trilaterale Regeringsconferenties. In 2011 nam de trilaterale Task Group Climate (TG-C) het werk van de CPSL over.


 

Klimaatadaptatie-strategie (Climate Change Adaption Strategy, CCAS)

Het trilaterale werk rondom klimaatverandering richt zich momenteel op het vergroten van de veerkracht van het ecosysteem van de Waddenzee ten opzichte van de impact van klimaatverandering. De TG-C ontwikkelde een trilaterale Klimaatadaptatie-strategie (CCAS) met zeven strategische doelstellingen en leidende principes. De strategie werd op de 12e Waddenzeeconferentie, 2014 in Tønder, Denemarken, aangenomen en heeft tot doel de veerkracht van het Wadden-ecosysteem te versterken.

De 7 strategische doelstellingen en leidende principes van de CCAS

Natuurlijke dynamiek

Het ecosysteem van de Waddenzee past zich sinds millennia aan veranderingen in de omgeving aan. Het toestaan en herstellen van natuurlijke dynamische processen verhoogt de veerkracht van de Waddenzee ten opzichte van klimaatverandering.

Onderlinge verbinding

Door de onderlinge verwevenheid van habitats kunnen soorten en leefgemeenschappen klimatologische verschuivingen opvangen; daarmee wordt hun uitsterven voorkomen en veilig gesteld dat de karakteristieke biodiversiteit zich kan aanpassen.

Geïntegreerde aanpak

Klimaatverandering is een overkoepelend thema en vereist een geïntegreerde aanpak over de grenzen en disciplines heen.

Flexibiliteit

Om met onzekere voorspellingen om te kunnen gaan, is een flexibele aanpak vereist. Met een adaptief beheer kan tijdig op nieuwe informatie over actuele en verwachte veranderingen ingespeeld worden.

Langetermijn benadering

Klimaatverandering en een versnelde zeespiegelstijging zijn geleidelijke processen die een aanpak op lange termijn vereisen.

Specifieke aanpak qua regio

Uitdagingen en optimale aanpassingsstrategieën kunnen lokaal verschillen in het Waddengebied. Daarom zijn samenwerking en kennisuitwisseling over de beste lokaal-specifieke oplossingen vereist.

Participatie

De actieve betrokkenheid van een breed scala van belanghebbenden moet leiden tot bewustzijn over de uitdagingen van klimaatverandering en tot acceptatie van aanpassingsmaatregelen.

 

De implementatie van de strategie werd in 2017 in een CCAS-monitoringrapport geëvalueerd. De zeven principes worden in het trilaterale Waddenzeegebied bij veel verschillende projecten en in de beleidsvorming toegepast. De TG-C beveelt aan dat het monitoren van de trilaterale CCAS wordt voortgezet en dat de resultaten worden ingebed in het trilaterale klimaatveranderingsbeleid op lange termijn. Bovendien moet de trilaterale kennisuitwisseling over best practices wat betreft de aanpassing aan klimaatverandering worden gestimuleerd.


 

Kustbescherming en Bouwen met de Natuur

De gevolgen van klimaatverandering in de Waddenzee hebben een rechtstreeks verband met kustbescherming en ruimtelijke ordening, omdat overstromingen en kusterosie als gevolg van zeespiegelstijging en stormvloeden een aanzienlijk risico vormen voor verlies van mensenlevens en economische schade in het gebied. Er leven ongeveer 3,5 miljoen mensen in het Waddengebied die afhankelijk zijn van een effectief en betrouwbaar kustrisicobeheer (CPSL, 2010). Beheerplannen en -projecten hebben te maken met onzekerheden over de omvang van de klimaatverandering en hoe het uiterst complexe Wadden-ecosysteem hierop gaat reageren. Traditioneel worden verharde structuren zoals betonnen dammen of met stenen of asfalt bedekte dijken als bescherming tegen overstromingen gebruikt. Hoewel de veiligheid van bewoners en economische functies gewaarborgd moeten blijven, zou bij alle maatregelen voor kustrisicobeheer altijd rekening moeten worden gehouden met de waarde van het landschap en de natuur. De vraag naar een adaptieve hoogwaterbescherming en een beheer dat de belangen van kustrisicomanagement en natuurbehoud combineert neemt toe en daarmee wordt ook ruimte gegeven aan nieuwe concepten van eco-engineering. Bouwen met de Natuur (Building with Nature, BwN) is zo'n opkomend complementair concept, waarbij gebruik gemaakt wordt van natuurlijke processen om de bescherming tegen kusterosie en overstromingen te waarborgen. Zowel de natuur als de mens zouden kunnen profiteren van dit soort oplossingen.

Binnen het INTERREG Noordzee Regio-project "Building with Nature" wordt momenteel aan een gemeenschappelijke transnationale bewijsbasis gewerkt om BwN-oplossingen effectiever te kunnen maken. In dit project, dat de hele Noordzee-regio omvat, werken partnerorganisaties uit België, Denemarken, Duitsland, Nederland, Noorwegen, Schotland en Zweden samen met het overkoepelende doel om kusten, estuaria en stroomgebieden flexibeler en veerkrachtiger te maken tegenover de gevolgen van klimaatverandering. In dit project worden onder meer lopende zandsuppletie-maatregelen aan de Noordzeekust en op de barrière-eilanden in de Waddenzee in Denemarken, Duitsland, Nederland en in Zweden onderzocht. Zandsuppleties zijn in principe maatregelen voor de bescherming van de kust, maar ze helpen de Waddenzee ook om zich aan te passen aan de stijgende zeespiegel, omdat suppleties de beschikbaarheid van sediment in de kustzone vergroten.

Het Gemeenschappelijke Waddenzee Secretariaat (Common Wadden Sea Secretariat, CWSS) is een partnerorganisatie in het Building with Nature-project en zorgt voor de uitwisseling van kennis tussen de trilaterale Task Group Climate (TG-C) en de projectpartners. Het CWSS organiseert eveneens workshops en symposia waarin ervaringen en best practices met BwN-benaderingen worden uitgewisseld en geëvalueerd. Om de bewijsbasis voor de best practices voor Building with Nature-activiteiten te bevorderen, werd een Platform voor informatie over de aanpassing aan klimaatverandering in de Waddenzee opgericht, dat zowel trilateraal beleid en beheer, best practices, monitoring en beoordelingen als activiteiten op het gebied van communicatie en onderwijs omvat (beleidsstukken, wetenschappelijke rapporten, projecten enz.).